Film dokumentalny to szczególny rodzaj filmu. Bo jeśli film, to scenariusz, reżyser, tygodnie organizacji produkcji, przygotowanie planu filmowego. Jednak główne założenie potocznego “dokumentu” jest zupełnie inne niż reszty filmów. Filmy dokumentalne mają przedstawiać kawałek rzeczywistości. I to rzeczywistości, w którą możliwie najmniej ingeruje reżyser. Jednak skoro mamy zobaczyć faktyczną rzeczywistość to po co reżyser? Gdzie jest granica między filmem reżyserowanym, inscenizacjami, a pokazaniem autentycznych historii, wydarzeń? Na wszystko to postaramy się odpowiedzieć w artykule.
Definicja filmu dokumentalnego na przestrzeni lat zmieniała się. Wielu podejmowało się wyjaśnić ją na swój sposób. Jedna z pierwszych definicji mówiła, że dokument wymaga uczestnictwa reżysera politycznego. Inna, że aby film uznać za dokumentalny reżyser nie może mieć pełnej kontroli nad filmowymi ujęciami. Kolejna, że musi być to projekt finansowany przez instytucje państwowe. Dziś film dokumentalny to przekaz filmowy lub telewizyjny “polegający na pokazywaniu rzeczywistości niepreparowanej ze względu na potrzeby kamery“.
Obecnie przyjęte są również konkretne warunki, które musi spełniać:
- Więź z rzeczywistością.
Film musi dotyczyć wydarzeń lub osób rzeczywistych. Osoby te lub zdarzenia musza być przedstawiane wprost lub ewentualnie relacjonowane przez prawdziwych świadków i wykorzystane muszą być do tego autentyczne zapisy i materiały.
- Metody realizacji.
Przede wszystkim dokument nie może zawierać specjalnie planowanych i specjalnie reżyserowanych wydarzeń. Jednak praktyka wygląda tak, że bardzo często na potrzeby filmu rekonstruuje się czynności rutynowe, bohaterów. Prowadzi wywiad, delikatnie stymuluje rzeczywistość żeby ujawnić prawdziwe ludzkie zachowania. Może się wydawać, że bardzo łatwo wyjść poza ramy dokumentu. Istotnie, może tak być. jednak gdzie leży ta granica ingerencji? Co artysta, to tyle opinii na ten temat i tyle metod dokumentowania.
- Odpowiednia struktura.
Bezwzględnie film dokumentalny musi mieć spójność myślową i relacje z rzeczywistością. Oczywiście każdy artysta może w inny, innowacyjny i autorski sposób pokazać dokument. Jednak nawet wtedy musi zostać zachowana struktura.
Dokument dziś
Filmy dokumentalne bardzo często powstają na arenie wydarzeń politycznych, kulturowych, społecznych, które aktualnie dzieją się w kraju czy na świecie. Często są to trudne tematy, których wierzchołek został właśnie ujawniony. Kroniki, wywiady, reportaże, a nawet śledztwa- wszystko to wpisuje się w dokument i budzi ogromne zainteresowanie widzów. Twórcy filmowi, artyści są coraz bardziej odważni i otwarci. To również przekłada się dzisiejszy film dokumentalny, jego tematykę i oglądalność. Dokumenty, z założenia i definicji pokazują rzeczywistość i świat, który niejednokrotnie jest nieosiągalny dla zwykłego człowieka. Są fakty i historie, które poznajemy dzięki twórcom, a do których sami prawdopodobnie nigdy byśmy nie doszli. To sprawia, że dokumenty pełnią również funkcję edukacyjną, informacyjną, często opiniotwórczą. Właśnie dlatego na twórcach spoczywa również presja i ciężar prawdy, dyskusji publicznej, która może się wszcząć.
Filmy dokumentalne bardzo często powstają na arenie wydarzeń politycznych, kulturowych, społecznych, które aktualnie dzieją się w kraju czy na świecie.
Tu świetnym, współczesnym przykładem może być film braci Sekielskich pod tytułem “Tylko nie mów nikomu”. Porusza bardzo trudny temat związany ze środowiskiem kościelnym, wyjawia nazwiska konkretnych duchownych. Dokument z mocnymi akcentami reportażu dziennikarskiego.
Są również dokumenty, które coraz częściej powstają z poświęcenia, pasji, poczucia misji. Niektórzy poświęcają całe życie albo wiele lat na szukanie, doświadczanie, poznawanie. Dzięki temu powstają później filmy dokumentalne z ich podróży, ich życia, ich doświadczeń.
[…] coraz częściej powstają z poświęcenia, pasji, poczucia misji.
Przykładem takiego rodzaju dokumentu jest “Sól ziemi” w reżyserii Wima Wendersa i Juliano Salgado. To dokument o brazylijskim fotografie, który przez 40 lat (!) podróżował po świecie. Porzucił fotografię na rzecz dokumentowania obszarów wolnych od cywilizacji. Dzięki temu możemy zobaczyć tereny gdzie zupełnie bez żadnej ingerencji, po swojemu rozwija się fauna i flora. Film pokazuje sylwetkę fotografa z perspektywy reżyserów (Juliano to jego syn).
Cykl dokumentów o kinie
Jest wiele historii, osób i miejsc wartych pokazania. W Simple Frame postanowiliśmy podjąć współpracę przy produkcji filmów dokumentalnych o kinie “Żeglarz” w Jastarni. Bogata, bardzo ciekawa historia miejsca, ludzie, którzy jeszcze ją pamiętają i mają okazję przekazać dalej, żeby nadal żyła. Ciekaw fakty o kinie, których nie poznacie nigdzie indziej, i o których nigdy nie mielibyście pojęcia. Wielu z Was zna to kino mijają je w drodze do pracy, szkoły być może nawet niejednokrotnie w nim byli. Ale czy wiecie jaka historię chowają ściany kina “Żeglarz”?
